In deze periode kijk ik traditiegetrouw een van de talloze verfilmingen van A Christmas Carol, van Charles Dickens. Veruit mijn favoriet is de versie van The Muppets uit 1992, met Michael Caine in de rol van Scrooge. Daar kom ik later nog op terug.
Een van de zinnen uit het verhaal luidt: ‘Darkness is cheap, and Scrooge liked it.’ Deze zin zette mij aan het denken. Het kan opgevat worden als letterlijk goedkoop, je doet geen lamp aan dus bespaart op energiekosten, maar het kan ook opgevat worden als makkelijk, in de zin van ‘talk is cheap’ – makkelijk praten. En duisternis ís ook makkelijk. Wij mensen zien niet goed in het donker, dus kunnen we daar prachtig alles wegmoffelen waar we niet zo goed raad mee weten. Als we het niet meer zien, kunnen we doen alsof het er niet meer is. Maar alles wat naar de duisternis verbannen is, werpt schaduwen op die blijven rondspoken – want echt verdwenen is het natuurlijk niet. En met die schaduwen dooft ons licht steeds een beetje verder.
Wat we aan geestelijke en emotionele bagage opgeslagen hebben in de duisternis, is hoogst persoonlijk. Het heeft mede te maken met waar we van jongs af aan niet goed mee hebben leren omgaan. Elke emotie komt daarvoor in aanmerking; dat wat je naar voren doet bewegen zowel als dat wat je doet terugdeinzen. Angst of interesse, vreugde of verdriet, woede of opwinding. Zolang we in de omgeving blijven die ons (onbewust)  bewogen heeft tot het gedeeltelijk doven van ons licht, valt het misschien niet zo op dat we minder helder schijnen. Maar wanneer die omgeving wegvalt, gaan de schaduwen steeds meer pijn doen. Onszelf zowel als de mensen om ons heen.

In het geval van Scrooge was liefde naar de duisternis verbannen. Door het bezoek van Christmas Past, de geest van het verleden, weten we dat hij veel alleen was en al jong geleerd heeft dat hij hard moest werken en presteren om opgemerkt te worden. We merken dat hij geld heeft leren zien als het belangrijkste dat er is, wat doet vermoeden dat het voor hem fungeert als een surrogaat voor liefde. En omdat geld de leegte in een hart niet kan vullen, heeft hij er nooit genoeg van en kan hij het maar met moeite aan anderen geven. Als je zelf het gevoel hebt chronisch tekort te hebben, geef je immers niets weg.
Dan is het verleidelijk om te geloven dat hij een akelige man was. De gemeenschap kon het licht in Scrooge in elk geval niet zien. Hij kon het licht in zichzelf niet eens zien, dus hoe zouden zij het dan gekund hebben? Zijn licht was lang geleden al overschaduwd door de ballast in de duisternis. En in de schaduw is het koud, zoals we aan Scrooge zien. Maar dat betekent niet dat er geen licht in hem was, anders hadden de geesten hem nooit tot verandering kunnen bewegen. Ze deden een appèl op wat er al was, diep van binnen. En dat is een van de redenen waarom ik Michael Caines vertolking van Scrooge zo briljant vind; hij geeft deze gelaagdheid prachtig weer. Ik licht er een fragment uit tijdens het bezoek van Christmas Present, de geest van het hier en nu.
Wanneer deze vrolijke geest aan het zingen en dansen is, staat Scrooge aan de kant toe te kijken. De geest opent zijn armen naar de mensen om hem heen en kijkt naar Scrooge, alsof hij hem de overvloed wil laten zien. De overvloed die Scrooge nooit heeft gevoeld of gezien, maar zijn levenlang gezocht heeft.

Bron: A Muppet Christmas Carol, 1992 (Disney)

Scrooge lacht en danst niet, maar er verschijnt een traan. Geen traan uit de emotionele laag, zoals bij de geest van Christmas Past. Daar was beroering, hier is verstilling.
Dit is een traan uit een diepere laag. Het is een teken dat de ijslaag begint te smelten. Bevroren harten huilen niet, daar is warmte voor nodig. Vanaf dit punt merk je ook dat Scrooge meer voelen kan, onder meer aan hoe het zien van Tiny Tim, het zieke zoontje van zijn werknemer, hem aangrijpt.

Bron: A Muppet Christmas Carol, 1992 (Disney)

Je eigen licht en duisternis
Als we niet goed kunnen zien in de duisternis, hoe kom je er dan achter wat je daar zelf hebt opgeslagen? Interactie met anderen is een geweldige spiegel, maar een minder ingewikkelde manier is introspectie. Ik geef je een schrijf- of meditatieoefening in de sfeer van A Christmas Carol. Neem er ruim de tijd voor en verspreid het over verschillende momenten.
Laat je bezoeken door drie geesten: Christmas Past voor je verleden, Christmas Present voor je heden en Christmas Yet to Come voor je toekomst. Wijk gerust af van de volgorde.

Met Christmas Past ga je terug naar drie momenten in je verleden.
1. Een moment dat beslissend is geweest voor je basis, de fundering waarop je bent gaan bouwen. Veelal een moment in je jongste jaren, pakweg 0-7 jaar.
Kijk wat zich voor je ogen ontvouwt. Blijf bij wat je ziet, ga niet vooruitspoelen naar later. Zet al je zintuigen in en wees volledig terug in die tijd; ruik, voel, hoor, zie, proef wat er toen waar te nemen was. Herbeleef het.
2. Een moment waarop je leven een belangrijke wending nam, veelal rond 8-17 jaar.
Wederom, blijf in het moment en neem het helemaal in je op. Voel weer wat je toen voelde, hoor weer wat je toen zei, hardop en in jezelf.
3. Een moment als volwassene, die voortvloeit vanuit de eerdere twee momenten.
Kijk zoals je toen keek, zie wat je toen zag. De conclusies die je getrokken hebt, de plannen die je gemaakt hebt, de dingen die je je voorgenomen hebt. Proef ze, laat ze rondgaan, bekijk ze van alle kanten.
Schrijf of teken je indrukken wanneer je nog in de afstemming bent. Neem daarna afscheid van Christmas Past. Zorg dat je echt terug bent in het heden, ga iets heel anders doen, liefst iets fysieks waar je al je aandacht bij nodig hebt. Op de achtergrond werkt deze ervaring wel door.

Christmas Present laat je het hier en nu zien. Waar sta je, wat doe je, hoe je?
Observeer, voel de onvermijdelijke oordelen opkomen en laat ze voorbijdrijven. Die bubbels horen bij het verleden. Dit is het heden. Je kijkt alleen maar toe. Als naar een film die zich voor je ogen afspeelt.
Schrijf of teken na afloop wat je bijgebleven is. Neem daarna ook afscheid van Christmas Present.

Voor Christmas Yet to Come kijk je met aandacht naar je familieleden, met name je ouders/opvoeders en eventueel je grootouders. Een kerstdiner is een prachtige gelegenheid voor observeren. Kijk naar ze alsof je ze voor het eerst ziet. Let op de grote lijnen; is hun eerste reactie veelal iets positiefs of iets negatiefs? Wat omarmen zij en wat wijzen zij af? En op welke manier doen ze dat?
Herken je in hen trekjes die jij ook hebt, in meer of mindere mate? Observeer wat deze gedachte met je doet, wat komt er in je naar boven? Schrijf hierover een brief aan jezelf. Of vertaal het naar wat jij je voorneemt in 2020 – in kleine, concrete en haalbare stappen.

Fijne feestdagen. 🎄