Voor de zomervakantie was ik op een zakelijke bijeenkomst waar ik vrijwel niemand kende. En daar deed ik een opmerkelijke ontdekking: ik kon niet goed vertellen wat ik nu eigenlijk deed. Sterker nog, het leek wel alsof ik het niet wílde vertellen. Ik zweeg en luisterde naar wat andere mensen vertelden over zichzelf en hun bedrijf. Gedurende de hele bijeenkomst ontweek ik over mijzelf praten of ik hield het algemeen en oppervlakkig.
Eenmaal huisgekomen ging ik bij mijzelf te rade.
Na anderhalf jaar nog steeds niet kunnen pitchen wat ik doe en voor wie? Hier is iets aan de hand.
En dat was ook zo. Ik volgde een patroon. Een heel oud patroon.
Mijn Verborgen Verhaal
“Sta me toe dat ik u terugvoer naar de jaren van het Indisch Zwijgen. Sterker, naar de jaren dat het Indisch Zwijgen nog zo vanzelfsprekend was dat je zelfs het bestaan ervan niet kende. Wij tenminste niet. Dat onze moeder Indisch was, zag je vooral aan spulletjes in huis.”
Hans Goedkoop
Het Indische was voor mij nooit een thema. Ik had het hoofdstuk gesloten sinds die ene keer dat ik als klein meisje argeloos aan mijn grootmoeder had gevraagd of zij Indonesisch was. Haar hele zijn veranderde. Kaarsrechte houding, felle blik en ijskoude toon toen ze langzaam maar luid en nadrukkelijk zei: “Ik ben Néderlands staatsburger.” Meer woorden heeft ze er niet aan vuilgemaakt. Ik begreep het niet, maar begreep wel dat ik iets heel verkeerds had gezegd. En ik keek wel uit om er ooit nog een keer over te beginnen.
Ik nam vanaf die dag aan dat we gewoon Nederlanders waren en stond er niet meer bij stil. Er was wel altijd een vreemd gevoel van binnen wanneer ik Indo’s op straat tegenkwam; zij begroetten mij alsof ze mij kenden. Wanneer het geen vluchtig voorbijgaan was, werd mij steevast gevraagd of ik Indo was. Ik voelde dan altijd vreugde en gêne tegelijk. En ik wuifde het snel weg; mijn oma was Indisch, ik maar een kwart of nog minder, niet noemenswaardig. Ik voelde me niet genoeg Indo om zo welkom geheten te worden. Alsof ik een bedrieger was, iemand die geen recht had op dat stukje identiteit.
Het werd pas anders toen ik enkele jaren geleden kennismaakte met systemisch werk. Ik ging opnieuw kijken naar mijn familie, ging mijn stamboom onderzoeken en kwam zodoende ook weer bij de Indische tak. En ik vroeg mij opeens af: als we werkelijk alleen maar Nederlanders zijn, waar komt dat onmiskenbare exotische vleugje in uiterlijk dan vandaan?
“Op dat moment pas sloeg er plotseling een vonk tussen de grote geschiedenis en die van mijn familie – en begonnen de vragen.
In de veertig was ik al, godbetert. En toch, is dat niet hoe het vaak gaat? Dat je pas gaat zien in welke wereld je bent opgegroeid als je volwassen genoeg bent om eruit te stappen? Het duurt lang voor je het Indisch Zwijgen om je heen herkent, laat staan doorbreekt, en dan nog heb je er een beeld, een voorwerp, een verhaal voor nodig waarin de geschiedenis de kop weer opsteekt. Bij anderen zie ik het net zo gaan – alsof er iets ontwaakt.”
Hans Goedkoop
Ondanks mijn studie geschiedenis was het droevig gesteld met mijn kennis van de Indische historie. Ik heb een hoop moeten leren. En met alles wat ik de afgelopen jaren leerde over de vele elementen waaruit de complexe Indische identiteit is opgebouwd, herkende ik steeds meer van de verhalen die ik las en hoorde in mijzelf en mijn familie. Ons denken en doen bleek helemaal niet zo eigen en uniek als ik altijd had aangenomen. We bleken patronen te volgen. Patronen die groter zijn dan wijzelf. Patronen die ook in andere Indische families voorkomen.
De eerste generatie Indische Nederlanders heeft het zwaar gehad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog en direct daarna, in de Bersiaptijd. Na alle gevaar en ontberingen, was de ontvangst in Nederland koud. De Nederlanders hadden veelal geen flauw benul van het leven in de kolonie, wisten het verschil niet tussen Indisch en Indonesisch en hadden genoeg aan het verwerken van hun eigen oorlogservaringen. Niemand die luisterde naar de Indische verhalen, niemand die het begreep. Deed je toch je verhaal aan een instantie, dan kon zomaar besloten worden dat je geen oorlogsslachtoffer was. Of je werd wel erkend als een oorlogsslachtoffer, maar zonder financiële compensatie.
De Indische mensen zijn geruisloos opgegaan in de Nederlandse samenleving, wordt wel gezegd. Maar als niemand luistert, wordt het uiteindelijk vanzelf stil.
Multigenerationeel trauma
Wat geef je je kinderen mee als de wereld die je bekend en zo dierbaar was, verdwenen is? Wat doet het met je als je je kinderen groot moet brengen in een wereld waarin je de weg niet weet en je niet zeker weet of je ze wel kan beschermen? Wat als je alle vertrouwen in de wereld kwijtgeraakt bent? Vertel je je kinderen dat de wereld een onveilige plek is? Dat je nooit weet op wie je kan vertrouwen of waar je van op aan kan? Niet in woorden. Natuurlijk niet. Maar daden spreken luider dan woorden. En uit het handelen van de ouders blijkt haarfijn hoe zij tegen de wereld aankijken. En dat krijgen kinderen mee, ook al wordt er gezwegen.
Jarenlang heb ik gedacht dat het ‘gewoon’ mijn persoonlijk karaktertrekjes waren. De angst voor openbaarheid, de eeuwige vrees voor boze mensen, het wegkruipen voor voelen, verdwalen in emoties, zwijgen of juist met grote stelligheid spreken, moeite hebben met oogcontact, geen hulp willen/durven vragen, geloven dat ik alles zelf moest doen en dat ik perfect moest zijn. Het is wat ik meegekregen heb, maar dat is niet wie ik ben. Als er zoveel mensen zijn met eenzelfde achtergrond met deze eigenschappen, dan moet er iets anders aan de hand zijn.
“When I become concious, I can say to myself: I’m just telling a story to myself. This story of rejection and abandonment is just a story. And even if I was being rejected or abandoned, I’m not a helpless infant anymore. But you see, we all tell ourselves these stories. And these stories often run our lives.”
Dr. Gabor Maté
Bewustzijn wil niet zeggen dat dergelijke situaties nooit meer voorkomen want het is niet het eindstation, maar bewustzijn is wel waar alles mee begint. Wees je bewust van je eigen verborgen verhalen. Ze beïnvloeden je, vooral wanneer je er niet op verdacht bent. Wanneer iets anders je aandacht opeist; je bent moe, hebt honger, voelt je niet lekker… Zo voelde ik me niet op mijn gemak op die bijeenkomst en verviel daarmee in het oudere, meer vertrouwde patroon van zwijgen.
Herken je (de strekking van) dit verhaal? Zie je eigenschappen in jou en jouw familie die je nooit bevraagd hebt maar waarvan je je nu afvraagt hoe ‘eigen’ die zijn? Wil jij graag je eigen verborgen verhalen verkennen? Ook dit kan leiden tot het vinden van je eigen wijsheid.
Neem met vragen geheel vrijblijvend contact met mij op of vraag een kennismakingsgesprek aan.
Uit het Indische verhaal vloeit nog een ander verhaal voort. Een verhaal waarin we dieper duiken in hoe ouders de wereld bezien en wat zij daarmee mogelijk doorgeven aan hun kinderen. Maar dat is een verhaal voor een andere keer.
De citaten van Hans Goedkoop zijn afkomstig uit zijn toespraak van de Herdenking Vrouwenkampen, op 25 augustus 2019 te Bronbeek. De gehele tekst vind je hier.